Ryuichi Sakamoto - Opus (★★★★½): Afscheid van een grootheid

Ruim een jaar geleden moesten we afscheid nemen van een muzikale grootheid. Toen overleed de Japanse muzikant en componist Ryuichi Sakamoto op 71-jarige leeftijd aan de gevolgen van kanker. Hij is er niet meer, maar hij heeft wel een indrukwekkend en veelzijdig oeuvre achtergelaten dat de vrucht is van zijn creatieve carrière. Ryuichi Sakamoto leed lang aan de ziekte, voelde het einde van zijn leven naderen en ging heel bewust om met de laatste jaren van zijn muzikaal levenswerk. Dat konden we zien in de documentaire Coda en horen op 12, een aangrijpende plaat waar enkele van zijn laatste pianocomposities verzameld staan. Zijn allerlaatste project is echter Opus, een film- en geluidsopname waar we hem voor de laatste keer kunnen horen spelen. Wij genoten alvast van de albumversie.

Op Opus glijdt Sakamoto’s volledig levenswerk door zijn pianospelende vingers. Hij refereert naar composities uit zijn pioniersjaren in de elektronische popmuziek, over zijn iconische filmmuziek tot zijn finaal minimalistisch werk. Het zijn dikwijls stukken die tot ver terug in de tijd reiken. Toch klinken ze nooit als een nostalgische terugblik. Ze klinken doorleefd en herschapen door de context waarin Sakamoto zich bevond tijdens deze opname: ‘In some sense, while thinking of this as my last opportunity to perform, I also felt that I was able to break new ground’, verklaarde hij over dit finaal project. Die context geeft zijn pianospel een andere vorm van finesse. Het klinkt misschien net iets minder vlot dan vroeger, maar het bevat een extra dimensie met veel gevoel. Ook het feit dat we de muzikant dikwijls diep kunnen horen ademen en de pedalen hanteren, maakt het luisteren hiervan een nog meer ontroerende ervaring.

De emotie die Ryuichi Sakamoto met zijn muziek creëert, is direct hoorbaar op Opus. Vroeg in het album passeren al nummers zoals “Lack of Love” en het mindere oude “Andata” die uit de doeken doen waarom Sakamoto’s muziek zo tot de verbeelding spreekt. Zijn werk komt bedachtzaam en berekend over, maar bloeit tegelijk open door de dromerige, impressionistische melodieën en zuivere gevoelens die opgeroepen worden. Het samenvloeien van die kwaliteiten, maakt zijn muziek zowel toegankelijk als verdiepend. Met de gevoelige plechtigheid in zijn werk schept hij ook hoogtepunten zoals “Aubade 2020”, “Bibo no Aozora” en “Aqua” op het anderhalf uur durend album. Deze kleurrijke composities getuigen van veel verbeeldingsrijkheid bij Sakamoto. Bovenal weten ze te raken.

Zijn creativiteit was tijdens zijn laatste levensjaren nog niet op, want op Opus kunnen we een aantal composities voor het eerst horen. Zo is er “20180819“, een stuk waarbij Ryuichi Sakamoto zich op geheel eigen wijze waagt aan prepared piano. Dat hadden we hem nog niet veel horen doen. Daarnaast toont ook “Trioon”, oorspronkelijk een samenwerking met Alva Noto, zijn experimentele kant. Andere nieuwe werken zijn onder andere “for Jóhann” en “BB”, twee eerbetuigingen aan artiesten waarmee hij samenwerkte: componist Jóhann Jóhannsson en filmregisseur Bernardo Bertolucci.

Ook de filmmuziek die Sakamoto heeft bijgedragen wordt niet vergeten op Opus. Het is zijn werk dat op heden nog steeds het meest in de harten van mensen wordt gesloten. Klassiekers als The Last Emperor, The Sheltering Sky en Wuthering Heights werden destijds allemaal door hem van een score voorzien en hun muzikale thema’s behoren tot de meest grootse composities die hij geschreven heeft. Toch zijn ze altijd smaakvol en voldoende subtiel, vrij van alle bombast en overdreven dramatiek. Dat is zeker het geval bij de intieme uitvoeringen op Opus, waar de muzikant niet vergezeld wordt door een indrukwekkend orkest. Natuurlijk kan op zijn finale opname ook “Merry Christmas Mr. Lawrence” niet ontbreken, het thema van de gelijknamige film waarin Sakamoto ook zelf naast David Bowie acteerde. Het nummer is misschien wel het bekendste dat hij ooit gemaakt heeft. Terecht.

Maar voordat Ryuichi Sakamoto zich toelegde op zijn pianomuziek, was hij voornamelijk bezig met elektronische muziek. In de jaren zeventig vormde hij samen met Haruomi Hosono en Yukihiro Takahashi de groep Yellow Magic Orchestra. Het drietal stond, net als Kraftwerk in het Westen, aan de wieg van de elektronische popmuziek. Dat resulteerde niet alleen in het maken van vooruitstrevende en invloedrijke albums, maar ook in het ondernemen van grote succesvolle tours in Japan en daarbuiten. Natuurlijk mogen die pioniersjaren niet ontbreken op Opus en zo krijgen we een versie van “Tong Poo” te horen. Natuurlijk niet met de opzwepende drums en groovy synths uit het origineel, maar wel opnieuw in een dromerige, maar complexe versie op piano. Van dit lied hebben we Ryuichi Sakamoto wel al eens eerder een pianoversie horen spelen, maar deze klinkt opvallend zwaarder en een beetje ontwricht. Het zijn dan ook de imperfecties en kleine ontwrichtingen die verschillende werken op Opus een nieuwe dimensie geven.

Zou je Opus een nostalgische retrospectieve kunnen noemen? Vermoedelijk niet. Daarvoor was Ryuichi Sakamoto teveel iemand die vooruitdacht, innoveerde en nieuwe dingen creëerde. Hoewel hij grotendeels oudere composities speelt op dit album, is dit niet enkel een terugblik naar het verleden. Op Opus horen we een specifiek moment aan de eindmeet van zijn leven. Een moment waar zijn levenswerk een nieuwe lading krijgt en transformeert door alle unieke ervaringen en inzichten die Sakamoto heeft verzameld in zijn leven. Dat leven is nu voorbij, maar zijn muziek zal blijven weerklinken en gevierd worden.