Het voelt haast als een klein wonder: na een stilte van 25 jaar keert The The terug met Ensoulment. De laatste keer dat Matt Johnson een plaat uitbracht, NakedSelf, leefden we in een ander tijdperk, een andere wereld. De vraag of er überhaupt nog een nieuwe plaat zou komen, hing lang in de lucht. Maar nu heeft Matt Johnson ons opnieuw een album geschonken dat zich niet alleen muzikaal verdiept, maar ook zijn immer fascinerende zoektocht door het leven en zijn donkere, innerlijke krochten voortzet. Johnson is en blijft een buitenbeentje. Te jong voor punk, maar wel geboeid door de postpunk-mentaliteit die hem aansprak vanwege de grenzeloze creatieve vrijheid. Waar andere artiesten zichzelf vaak opnieuw uitvinden, blijft Johnson zich vastbijten in de kern van zijn thema’s: een voortdurend onderzoek naar het persoonlijke en het politieke, met een melancholische blik op de wereld die zich onttrekt aan snelle oordelen. Dat maakt The The tot een band die nooit eenvoudig te definiëren is geweest, en Ensoulment vormt geen uitzondering.
Wat Ensoulment meteen onderscheidt van eerdere albums is de voelbare invloed van de liveband. Waar Johnsons eerdere platen vaak introspectief en gelaagd aanvoelden, put hij nu uit de energie en dynamiek van een band die op het podium al zijn sporen heeft verdiend. De Comeback Special-tour in 2018 bracht een frisse impuls, en dat hoor je terug in de rijke texturen van dit album. Hier worden geluiden niet enkel opgebouwd in de studio, maar live doorleefd en uitgespeeld, met name door de bijdrage van gitarist Barrie Cadogan, wiens scherpe riffs kleur geven. Het doet denken aan de tijd toen Johnny Marr bij The The kwam en de band richting liveoptredens duwde ten tijde van Mind Bomb. Toch voelt dit anders. Waar Marr ooit de kern was van een nieuwe geluidsexploratie, drukt Cadogan nu zijn eigen, subtiele, maar onmiskenbare stempel op Ensoulment. Zijn gitaarspel zweeft ergens tussen ingetogen melancholie en uitbundige helderheid, waardoor het een aangename flow krijgt zonder aan kracht te verliezen.
Johnsons thematische kracht schuilt altijd in zijn vermogen om het persoonlijke en politieke met elkaar te verweven. In de single “Some Days I Drink My Coffee by the Grave of William Blake” vangt hij zowel de zielenrust van een man die reflecteert op zijn veranderende omgeving, als de eeuwige aanwezigheid van Blake’s ideeën op. Het zegt evenveel over de moderne tijd als over de tijdloosheid van zijn ideeën. In “Zen & the Art of Dating” schuwt hij de zelfspot niet en schetst hij een bijna komische visie op het moderne liefdesleven, waarin technologie en afstand de interacties beheersen. Het bewijst dat Johnson, ondanks zijn vaak serieuze ondertoon, humor weet te verweven in zijn reflecties, waardoor het geheel nooit té zwaar aanvoelt. Maar laat je niet misleiden door de laconieke toon: net zoals in zijn eerdere werk zit er een scherpe analyse van de menselijke interactie onder het oppervlak.
Matt Johnson is altijd goed geweest in het tot leven brengen van thema’s als vervreemding, verlies en existentiële twijfel, maar waar hij in het verleden soms verzonk in zwaarmoedigheid, lijkt hij op Ensoulment een nieuwe balans te hebben gevonden. “You Can’t Stop What’s Coming” biedt een openhartige, onontkoombare reflectie op het lot, terwijl “Where Do We Go When We Die?” probeert om een universeel menselijk thema te vatten: de vraag wat ons na de dood te wachten staat. Het is een combinatie van zielsverlangen en filosofische vragen die, ondanks de zware onderwerpen, op een subtiele manier gebracht wordt. Deze gelaagde thematiek krijgt echter niet altijd vlekkeloos vorm. “Cognitive Dissident” roept dan weer een licht gevoel van ongemak op. Johnsons verwijzingen naar complottheorieën rondom COVID-19 en een algemeen wantrouwen tegenover autoriteiten voelen soms wat geforceerd aan. Waar hij ooit de toon meesterlijk wist te balanceren tussen scepsis en poëzie, slaat de weegschaal hier af en toe door naar een ongemakkelijke paranoia. Het is het enige moment waarop zijn scherpe blik misschien iets te ver doordraaft.
Ondanks deze misstap is Ensoulment doorspekt met muzikale juweeltjes. Het jazzy, ingetogen “Down by the Frozen River” weet een nostalgische sfeer op te roepen zonder sentimenteel te worden. De piano van DC Collard zorgt voor een aangrijpende onderstroom, waardoor het een bezwerende kracht krijgt. Hier zien we hem op zijn best: hij schildert beelden met woorden en muziek die na elke luisterbeurt dieper doordringen. Even indrukwekkend is “I Hope You Remember (The Things I Can’t Forget)”, waarin Johnson de vercommercialisering van onze aandacht in de moderne tijd aan de kaak stelt. Hier laat hij de maatschappelijke thematiek op een manier doorsijpelen die even prikkelend als poëtisch is. Tegelijkertijd is er ruimte voor melancholische reflectie, vooral in songs zoals “A Rainy Day in May”, waar hij met weemoed terugkijkt op toevallige ontmoetingen en onvervulde levenspaden. De eenvoud en directheid van deze nummers tillen Ensoulment naar een persoonlijk en reflectief niveau dat we lang niet meer van Johnson hebben gehoord.
Ensoulment is niet perfect, maar het bewijst wel dat Johnson nog altijd een relevante stem is in een nieuw tijdperk. Terwijl hij zijn oude thema’s trouw blijft, toont hij ook een rijpheid en verfijning die alleen voortkomt uit decennia van zelfreflectie en artistieke evolutie. Het album ademt dezelfde dualiteit die Johnson altijd heeft gekarakteriseerd: de worsteling met het leven, de strijd om antwoorden, maar ook de bereidheid om de vraagtekens te omarmen. Er zijn momenten waarop Johnsons kritiek op de maatschappij misschien wat te ver doorschiet, zijn de emotionele diepgang en muzikale verfijning van Ensoulment genoeg om deze kleine uitglijders te vergeven. Het is een plaat die net zoveel spreekt over de vergankelijkheid van het leven als over de blijvende impact van kunst en ideeën.
Website / Facebook / Instagram
Ontdek “Some Days I Drink My Coffee by the Grave of William Blake”, ons favoriete nummer van Ensoulment, in onze Plaatje van de Plaat-playlist op Spotify.
